Бүгүн, бэс ыйын 23 күнүттэн, Былатын Ойуунускай аатынан Саха театрыгар М.С.Щепкин аатынан Москватааҕы театральнай учуулуссаны (институту) бүтэрбит эдэр артыыстар – алтыс саха устуудьуйатын күннэрэ саҕаланар. Бу күн артыыс үөрэҕин бүтэрбит оҕолор Саха сирин олохтоохторугар У.Шекспир «Сайыҥҥы түүҥҥэ түүл» («Сон в летнюю ночь”) испэктээкили көрдөрүөхтэрэ. Оттон улуу драматург пьесатын Саха театыгар анаан талааннаах тылбаасчыт, суруналыыс, суруйааччы Георгий Борисов тылбастаабыта. Алтыс устуудьуйа испэктээкилэ эмиэ кини тылбааһынан туруорулунна.
Быйыл Саха сирин уопсастыбаннаһа Георгий Иванович Борисов төрөөбүтэ 105 сылын П.А.Ойуунускай аатынан литературнай мусуойга бэлиэтээбитэ. Онон бу икки түгэн ситим утумнуурун, Саха театрын үтүө үгэстэрэ салҕанан иһэрин, талааннаах тылбаас тыла-өһө үйэни уҥуордаан билиҥҥи күҥҥэ тыыннаах тыл буолан сатарыырын туоһулуур.
Георгий Иванович Борисов төрөөбүтэ 105 сылыгар Тапталлаах Сахатын театрыгар кэс тылын, алгыһын хаалларбыт эбит…
Биэс сыл анараа өттүгэр, Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр, Покровскай куорат Г.В.Ксенофонтов аатынан краеведческай музейыгар Саха сиригэр киэҥник биллибит суруналыыс, суруйааччы, тылбаасчыт, поэт Георгий Иванович Борисов 100 сылыгар аналлаах өйдөбүл-ахтыы киэҥ тэрээһиннээхтик буолан ааспыта. Онно ыҥырыллан муус устар 27 күнүгэр Николай Урсуннуун, Сэмэн Туматтыын уазик массыынанан айаннаан тиийбиппит. Миигин ол тэрээһиҥҥэ музей үлэһиттэрэ Георгий Ивановичка бэлэхтээбит “Биһиги сахалар” диэн кинигэбэр суруйбуппунан булбуттар этэ.
Мин бу суруйуубар Георгий Ивановиһы театр эдэр көлүөнэ ыччата биллин диэн олоҕун олуктарыттан кылгастык киллэрдим.
Георгий Иванович 1918 сыллаахха кулун тутар 4 күнүгэр Арҕаа-Хаҥалас улууһун II-с Малдьаҕар нэһилиэгэр төрөөбүт. 13 сааһыгар төгүрүк тулаайах хаалбыт. Оҕо сааһа Улахан Ааҥҥа ааспыт, оскуоланы онно бүтэрбит эбит. 1936 сыллаахха Дьокуускайдааҕы рабфагы бүтэрэн, учууталлары бэлэмниир институкка ылыллыбыт. Институту бүтэрэн баран 1938-39 үөрэх дьылыгар Булуҥ оройуонугар нуучча тылын уонна литературатын учууталынан үлэлээбит. Онтон Дьокуускайга кэлэн кинигэ издательствотыгар тылбаасчытынан үлэлээбит. 1940-41 үөрэх дьылыгар А.Н.Островскай аатынан Ленинградтааҕы театральнай институт устудьуона буолбут. 1941 сыл ыам ыйын 16 күнүгэр холуннаран үҥсүүнэн Георгий Иванович тутуллубут уонна ити сыл балаҕан ыйын 30 күнүгэр Урааллааҕы байыаннай уокурук суутун көһө сылдьар сессиятынан дьүүллэнэн уон сыл көҥүлүн уонна биэс сыл гражданскай быраабын быһарга уураахтаабыттар. Онон уон сыл ССРС үлэнэн көннөрүү лааҕырыгар уонна биэс сыл Красноярскай кыраайга сыылкаҕа сылдьыбыт. 1956 сыллаахха дойдутугар кэлэн алтынньы ыйга биирдэ толору реабелитацияланан үтүө аатын, чиэһин чөлүгэр түһэрбит. Кэлээт П.А.Ойуунускай аатынан Дьокуускайдааҕы музыкальнай-драматическай театрга үлэҕэ киирбит. Драма, хор артыыһынан үлэлээбит. Онтон 1962 сыллаахха «Эдэр коммунист» хаһыакка араас дуоһунаска 1975 сылга диэри үлэлээбит. Суруналыыс идэтин баһылаан 1965 сыллаахха ССРС суруналыыстарын сойууһугар чилиэнинэн ылыллыбыт. 1977-1984 сылларга Саха сирин гостелерадиотыгар үлэлээбит.
Георгий Иванович Борисов төһө да эдэр сааһыттан ыар дьылҕаланнар күүстээх санаатынан, кытаанах майгытынан, тулуурунан, кэрэҕэ-сырдыкка дьулуурунан, билиитэ-көрүүтэ киэҥинэн, айар үлэнэн дьарыктанан олоҕор баар бары харгыстары туруулаһан кыайбыта уонна саха литературатыгар, суруналыыстыкатыгар, театральнай искусствотыгар дьоһун кылааты киллэрбитэ.
Мин кинини 1990 сыллаахха «Эдэр коммунист» хаһыакка практикабын барыахпыттан билэбин. Сып-сылаас мичээрдээх, хайдах эрэ сылайбыт курдук көрүҥнээх эрээри истиҥ-сайаҕас куоластаах Георгий Иванович онтон ыла мэлдьи эдэр дууһалаах аҕа саастаах доҕорум, сүбэһитим, кэпсээнньитим буолбута. Театр туһунан кэпсээтэҕинэ тугу барытын умнан туран сүрдээҕин истэр буоларбыт. Ол курдук кини кэпсээннэрэ умсугутуулаахтара, интэриэһинэйдэрэ, сэргэхтэрэ, үксүн күлүү-үөрүү аргыстаахтара, көрүдьүөстэрэ да элбэхтэрэ. Билигин санаатахха, мин театрга кэлбиппэр хайа эрэ өттүнэн Георгий Иванович сабыдыала эмиэ баар эбит. Биирдэ сахсайбыт куударалаах баттахпын ыһан олорон түспүт хаартыскабын көрөн баран Джоконда курдуккун диэн миигин Джоконда диэн ааттыыр буолбута.
“Саха сирэ” хаһыакка үлэлии сырыттахпына эмиэ хас күн аайы кабинеппытыгар киирэн кэпсээн-кэпсэтэн барара. Артыыстары, кинилэр оруолу хайдах толороллорун элбэхтик кэпсиирэ. Мин кини кэпсээннэриттэн Саха театрын үгүс артыыстарын үлэлэрин, испэктээкиллэрин туһунан аан бастаан билбитим. Оччолорорго кини аастымалаах буолан элбэхтик саҥардаҕына сөтөллөрө уонна хайаан да сиэбиттэн былатыагын аргыый аҕай таһааран сыҥсырыйар буолара. Театр туһунан кэпсээтэҕинэ артыыстар талааннарын сөҕөн-махтайан ахтара, хараҕа уоттанан туран хайгыыра. Оччолорго музыкальнай-драматическай театр буолан опера, хор артыыстарын, оркестр музыканнарын, композитордары эмиэ сүрдээх үчүгэйдик, бу санаатахха, идэҕэ угуйардыы кэпсиирэ.
Георгий Иванович үгүс элбэх суруналыыскай, литературнай үлэлэрин сэргэ театр эйгэтигэр эмиэ дьоһун үлэлэрдээх. Кини талааннаах тылбаасчыт буолан театр эйгэтигэр бэйэтин кэмигэр балачча элбэх пьесаны тылбаастаабыта. Ол курдук У.Шекспир «Сон в летнюю ночь” – «Сайыҥҥы түүннээҕи түүл», Ж.-Б.Мольер “Скупой” – «Кэччэгэй» (1970), “Лекарь поневоле” – «Эгэлгэлээх эмчит», Л.Леонов “Золотая карета” – «Кыһыл көмүс карета» (1974), Нашествие” – «Тоҕу ааҥнааһын» (1967), А.Островскай «Энньэтэ суох кыыс» (1970), А.Салынскай “Барабанщица” – «Барабаанньыт кыыс» (1960), «Мария» (1971) уонна да атын тылбаастаабыт пьесалара сахалыы тылынан Саха театрын сценатыгар туруоруллубуттара.
1990 сылтан саҕалаан «Сырдыктан-хараҥаҕа» (1992), «Хатыылаах боробулуохаҕа хаайтаран» (1993), «Сыылка сындааһыннаах сыллара» (1994) диэн бэйэтин олоҕун ыар сылларын туһунан суруйан хаалларбыта. Оччолорго кинигэ тахсаатын тутатына ааҕар этибит уонна билбэтэхпитин билэн сүрдээҕин сөхпүппүт, олох күлүк өттүлэриттэн хараастыбыт санаабыт элбэҕи да эргитэ санатара. Ити суруйуулара Георгий Иванович олорбут олоҕун хорсун быһыытынан сыаналанар дьиҥнээх айымньылар. Георгий Иванович кэрэҕэ, сырдыкка, билиигэ-көрүүгэ тардыһыытынан олоҕор көрсүбүт ыарахаттары туораабыт киһи буолар. Билиитинэн- көрүүтүнэн олох туох баар хара кэрчиктэрин: сымыйаны, балыыры, сэнэбили, холуннарыыны, кыайбыт киһинэн кини буолар.
Георгий Иванович туһунан ахтыылары суруйааччылар Павел Харитонов-Ойуку, Сэмэн Тумат, Баһылай Харысхал, Николай Урсун, Анатолий Старостин, Анна Варламова, суруналыыс Варвара Угарова, театровед Надежда Осипова уонна аймахтара, Хаҥалас улууһун олохтоохторо оҥорбуттара.
Саамай үөрүүлээх иһитиннэриинэн Покровскай куорат Кыл Бастаах оройуонугар Георгий Борисов аатынан уулусса ааттаммыта уонна кини төрөөбүт Чараҥ бөһүөлэгэр аны сайын үбүлүөйдээх ыһыах ыһыллара буолбута.
Ахтыы күн Георгий Иванович суруйбут хоһоонноругар айыллыбыт ырыалар ылламмыттара. Киһи эрэ киэн туттуох – Хаҥалас улууһун гимнин тылларын Георгий Иванович суруйбут эбит. Улуус Краеведческай музейыгар уолаттара Евгений уонна Владимир саха биллиилээх скульптора Василий Бочкарев оҥорбут аҕаларын бюһун бу күннэргэ бэлэхтээбиттэрэ дьоһуннаах бэлэх буолла диэн улаханнык үөрэн туран музей директора Павел Харитонов-Ойуку тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ. Өйдөбүл-ахтыы кыттыылаахтара Георгий Иванович туһунан ахтыыларынан кинигэ таһаарыахха диэн биир санааҕа кэлбиттэрэ. Кырдьык даҕаны, Георгий Иванович киэҥ билиитинэн, суруналыыс, тылбаасчыт идэтин дириҥник баһылаабытынан, киһи быһыытынан үтүө майгытынан, сырдыгы, кэрэни, үйэлээҕи айбытынан-туппутунан бииргэ үлэлээбит, алтыспыт дьонугар үгүс үтүө, эйэҕэс-сылаас өйдөбүллэри хаалларбыт буоллаҕа.
1999 сыллаахха дьиэлэммитим кэннэ төлөпүөнүнэн эрийэн өрүү кэпсэтэрбит.
2000 сыллаахха Саха театра саҥа дьиэҕэ киирэригэр Георгий Иванович улаханнык долгуйан туран театрга анаан суруйбут хоһоонун аҕалбыта. Ол хоһоонун Саха театра саҥа дьиэҕэ киирбитигэр анаан бэйэм тэрийбит «Алампа» хаһыаппар анал таһаарыыны бэлэмнээбиппит.. Онно бэчээттэммит хоһооно бу баар.
Саҥа дьиэлэннэ Саха академтеатра
Ойуунускай аатын сүгэр
Саха академтеатра
Ааһар үйэ бүтүүтүгэр
Эмиэ биллэ, сураҕыра
Дьоллоох дьоро күнэ үүннэ –
Дьокуускайым киинигэр
Саҥа, киэҥ-куоҥ дьиэлэннэ,
Саргы салаа үктэллэннэ.
Урут эмиэ айхалламмыт
Үлэлээн ааспыт сиригэр-
Элбэх сылга сураҕырбыт
Эргэ таҥара дьиэтигэр.
Тэҥнээн көрүүй, дьэ, кырдьыга,
Саҥа дьиэбит, өрөгөйдүү,
Таҥара дьиҥнээх храмыгар
Маарынныа дьэндэйэ, үрдүү!
Бу дьиэ болуоссат киинигэр
Бэрт ыраахтан сандаарыаҕа,
Испэктээкил күннэригэр
Көрөөччүнү ыҥыртыаҕа.
Силэпсиэптэр, Ходуулаптар,
Колесов Ганя, Находкин,
Онтон даҕаны атыттар
Оо, баар буоллуннар билигин…
Төһө эрэ үөрэн-көтөн,
Күннүөхтэрэ эбитэ буолла…
Талааннара өтө көстөн
Сибэккилии сырдыы, тылла!
Хомойобут, бу дьон бары
Ийэ сириттэн барбыттара
Таптыыр кэрэ театрдарын
Кэннилэригэр хааллара…
Ол эрээри дьыалалара
Сылын аайы салҕыы сайдар,
Тапталлаах театрдара
Аан дойдуга сураҕырар!
Өлбөт, сүппэт талааннары
Саҥа ааттар солбуйаллар.
Саха академтеатрын
Историятын салгыыллар!
Манна Саха театрыгар
Бааллар мааны талааннаахтар:
Кисиэнньэлэр, Маарыйалар,
Ивановалар, Кузьминалар.
Сэниэлээхтик айар кыахтаах
Сэттэ уоннаах кырдьаҕаспыт –
«Маҥан Миша» таптал ааттаах
Үтүөкэннээх артыыстаахпыт!
Бааллар манна Федотовтар,
Васильевтар, Степановтар,
Багынанова курдуктар,
Бааллар эдэр талааннаахтар!
Биир тылынан театрбыт
Бэртээхэй саҥа дьиэлэннэ
Күн сиригэр сураҕырбыт
Күүһүгэр күүс эбилиннэ!
Ойуунускай аатын сүгэр
Саха академтеатра
Саҥа үйэ дирбиэнигэр
Сайдыа, салгыы туругура!
1999 с. Дьокуускай.
Бу санаатахха, олоҕун саамай кэрэ ыра санаатынан оҥостубут театр искусствотыгар, тапталлаах Сахатын театрыгар, артыыс идэлээхтэргэ Георгий Иванович барахсан кэс тылын, алгыһын хаалларбыт эбит. Кэрэ эйгэтин тэнитэллэригэр, сырдыгы, үйэлээҕи тарҕаталларыгар, сайдалларыгар, айымньылаах олох көнүл, күннээх буоларыгар эрэл санаалаах.
Саха театрыгар киирии уон күннээх бырааһынньыктарыттан биирдэстэригэр
Надежда Осипова
Хаартыскаларга:
- Георгий Иванович Борисов. Советы Якутии хаһыат вресткатын хаартыската
- Ленин проспегар. Варвара Угарова архыыбыттан
- Георгий Борисов Саха музыкальнай-драматическай театр артыыстарыныын
Хаартыскалар П.А.Ойуунускай аатынан литературнай музейтан ылылыннылар.
