Ахсынньы 16 күнүгэр Саха тыйаатырыгар Арассыыйа култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ бочуоттаах олохтооҕо, Аан дойдутааҕы литературнай бириэмийэлэр лауреаттара, СӨ Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, Кытай былыргы историятын үөрэтэр кэмитиэт солбуйааччы бэрэссэдээтэлэ, Саха сирин норуодунай суруйааччыта Николай Лугинов 75 сааһыгар аналлаах үөрүүлээх киэһэ буолар.
1986 сыллаахха Николай Лугинов “Алампа, Алампа” диэн пьесата Саха театрыгар аан бастаан турбута. Саха литературатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, драматург, Саха театрын бастакы директора Анемподист Иванович Софронов айар үлэтин, олоҕун туһунан испэктээкил Андрей Борисов туруоруутугар театры таптааччылар, саха интеллигенциятын киэҥ биһирэбиллэрин ылбыта. Онтон ыла Николай Лугинов айымньыларынан 1991 с. “Бырастыы” (режиссер А.Борисов), 2003 с. “Суор” (режиссер Сергей Потапов), “Кустук” (режиссер Петр Баснаев), 2006 с. “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан”, 2016 с. “Хууннар”, 2017 с. “Максим” (режиссер А.Борисов) испэктээкиллэр ситиһиилээхтик турбуттара.
“Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” испэктээкил бүрээт, монгуол, түүр омуктары түмэр соргуламмыта. Ол курдук Андрей Борисов олохтообут Норуоттар икки ардыларынааҕы “Хаарыан хампа” көһө сылдьар бэстибээл чэрчитинэн “Чыҥыс Хаан мөссүөннэрэ” диэн бэстибээлгэ 2006 сыллаахха Бурятия, Тыва, Горнай Алтай, Хакасия, Калмыкия театрдара түмсүбүттэрэ. Онтон ыла хардарыта ыалдьыттаһыы, бииргэ үлэлээһин, театр тула сомоҕолоһуу саҕаламмыта. Ол сылларга Саха театрын “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” испэктээкилин атын омуктар сүрдээҕин биһирээбиттэрэ, киэҥ далааһыннаах оонньуутун ылыммыттара. Ол да иһин Андрей Борисов “Чыныс Хаан кистэлэҥэ” киинэтигэр бүрээт-монгуол, түүр омуктар бары бииргэ түмсэн үлэлээбиттэрэ.
Саха тыйаатыра “Хуннар” испэктээкили 2016 сыллаахха “Саха театрын номохторо” диэн улахан гастролун чэрчитинэн Башкирия киин куоратыгар Уфаҕа баран аан бастаан көрдөрбүтэ. Саха сирин олохтоохторо сахалыы уус-уран тылынан суруллубут сэһэни сэргэ испэктээкили эмиэ сөбүлээн ылыммыттара.
Онтон бу соторутааҕыта Николай Лугинов “Уларыйыы кэмэ” (“Время перемен”) диэн кытай тылыгар тылбаастаммыт кинигэтин Пекиҥҥэ сүрэхтээбиттэрэ. Онон саха суруйааччыларыттан Николай Лугинов бастакынан кытай тылыгар тылбаастаммыт айымньылаах суруйааччы буолла. Бу кинигэ М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илин федеральнай университет уонна Арассыыйа-Кытай доҕордоһуутун уопсастыбатын Саха сиринээҕи салаатын көҕүлээһининэн тахсыбыт. Тылбаас Харбин педагогическай университетын Гань Юйцзе профессор, суруйааччы уонна тылбаасчыт салайар тылбаасчыттарын бөлөҕүнэн оҥоһуллубут уонна Кытай уопсастыбаннай наукаларын издательстволарыгар бэчээттэммит. Маныаха Харбин педуниверситетын Славян тылларын института уонна профессор Ян Лимин төһүү күүс буолбуттар. Бу кинигэҕэ Николай Лугинов V-III үйэтээҕи кытайдар уонна хууннар тустарынан суруйбут “Улуу хууннар” сэһэннэрэ киирбит. Билиҥҥи Арассыыйа уонна Кытай дойдулара хардарыта сыһыаннара бөҕөргүүр кэмигэр бу сонун сүҥкэн улахан суолталанар. Саха сирин култуурата бу үйэ саҕаланыаҕыттан олохтообут култуурунай уонна духуобунай сыһыаннаһыыларын салҕыы сайыннарыыта буолар. Саха духуобунаһын, култууратын лидера, судаарыстыбаннай сүбэһит Андрей Борисов тэрийбит “Олоҥхо дойдутун ускуустубата” бэстибээлин Саха сирин олохтоохторо үчүгэйдик өйдүүллэр. Ол курдук Суорун Омоллоон аатынан Опера, балет тыйаатыра А.Бородин “Кинээс Игорь” оператын, Олоҥхо тыйаатыра атастаһыы сиэринэн Мин Тан Сяньзу “Пионовай бэсиэдкэтин” Пекиҥҥэ илдьэн көрдөрбүттэрэ сүҥкэн улахан болҕомтону, сэҥээриини ылбыта. Оттон Куньцюй – кытай оператын театра Дьокуускайга кэлэн Б.Ойуунускай “Туналҕаннаах ньуурдаах Туйаарыма Куону” оонньоон саха көрөөччүлэрин сөхтөрбүттэрэ.
Саха норуодунай суруйааччыта Николай Лугинов үбүлүөйдээх сыла айар үлэтин далааһынын өссө кэҥэтэн, доҕордуу сыһыаннаһыылары саха литературатынан ситимнээтэ. Мантан инньэ Саха театра “Хуннар” испэктээкили Кытайга илдьэн көрдөрөр суоллара аһылыннаҕа буоллун.
Надежда Осипова
