Михаил Семенов 80 сааһыгар

От ыйын 2 күнүгэр Михаил Семенов И.Алексеев “Суоһалдьыйа Толбонноох” испээктээкилигэр Дьаргыл оҕонньор оруолун оонньоон көрөөччүлэриниин үбүлүөйүн үөрүүтүн үллэһиннэ.

“Артыыска көрөөччү билиниититтэн улахан дьол суох”

Саха театрыгар 2017 сыллаахха режиссер Руслан Тараховскай “Төлкө” испэктээкилин премьерата бэс ыйын 15 күнүгэр буолбута. Онтон ыла ааспыт алта сыл устата испэктээкил күн бүгүҥҥэ диэри сааланы толору көрөөччүнү мунньар. Оттон быйыл буолбут бастакы гастроллара Мирнэй, Сунтаар, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү улуустарын көрөөччүлэрин дуоһуйуу иэйиитигэр куустаран сүргэтин көтөхтө. Көрбүт дьон испэктээкил бары өттүттэн саха киһитин сүрэҕин-дууһатын ортотунан киирэр, дьэ, Саха театрын артыыстара сүдү артыыстар эбит диэн сөҕө-махтайа кэпсииллэр. Бу испэктээкилгэ оонньуу тыҥааһынын күүркэтэр кэргэннии Дьаакыбылаптары Саха театрын ытык саастаах артыыстара, сцена маастардара СӨ үтүөлээх артыыһа Михаил Семенов уонна СӨ норуодунай артыыската, СӨ Ойуунускай аатынан бириэмийэтин лауреата Зоя Багынанова умсугутуулаахтык, оччотооҕу дьиҥ олохтон кэлбит курдук итэҕэтиилээхтик оонньууллар.

Итинэн сибээстээн от ыйын 1 күннэргэ ытык 80 сааһын томточчу туолбут Михаил Егорович Семеновы кытта кэнники кэмҥэ айбыт, оонньообут улахан уобараһын – Дьаакыбылап кулуба оруолун туһунан кэпсэттибит. Манна даҕатан эттэххэ, Михаил Егорович сыл-хонук аастаҕын ахсын, дьэ хонноҕо аһыллыбыттыы, бииртэн биир бэртээхэй уобарастары айан көрөөччү биһирэбилин ылыан ылар. Ол курдук Д.Наумов“Сандаарар сарыал саллааттарыгар” аҕа, И.Алексеев “Суоһалдьыйа Толбоннооҕор” Дьаргыл оҕонньор, Эрилик Эристиин “Маарыкчаан ыччата. Эпизод 1: Төлөннөөх сүрэхтэр” испэктээкилигэр кулуба Адам Будашевскай оруолларын дьоһуннаахтык толорон дьон-сэргэ кэрэхсэбилин уонна үөлээннээхтэрин үрдүк санабылларын ылбыта. Оттон бу соторутааҕыта турбут А.Седалищев “Таптал сүппүт куората” испэктээкилигэр кып-кылгас түгэҥҥэ үрдүкү суут бэрэссэдээтэлин аҕыйах хамсаныынан ис туругун толору арыйан,  илэ-бодо оонньоон көрөөччүнү сүрдээҕин  итэҕэттэ, астыннарда. Оттон идэтигэр, үлэтигэр бэриниитинэн эдэр артыыстарга үтүө холобур буолар. 

Ыйытыылары биэриэх иннинэ Михаил Еорович кэпсэтиини: “Миигин Саха театрыгар үлэҕэ Федот Федотович Потапов ылбыта. 1969 сыллаахха дипломмун туппутунан кэлэммин сүрүн режиссер остуолугар ууран биэрбитим. Онуоха Федот Федотович олорон эрэн көрдө уонна соһуйуу бөҕөнү соһуйда, аны туран үөрүү бөҕөнү үөрдэ. Наһаа үөрбүтэ! “Оо, эдэркээн артыыстаммыппыт,” – диэбитэ. Онтон ыла үлэлээн барбытым. Миэхэ “Ийэ сиригэр” Джайнак, “Ый өлүүтүн түүнүгэр” Ишмурза, “Өлүөнэ сарсыардатыгар” Мохсоҕол оруолларын биэрбитэ,” – диэн саҕалаата. Ити артыыс режиссер Федот Потаповка ураты ытыктабылын, үрдүк сыанабылын уонна сылаас сыһыанын туоһута.

• Михаил Егорович, “Төлкө” испэктээкил туһунан кэпсэтиигэ киириэххэ. Режиссер кулуба Дьаакыбылап оруолун анаабытын хайдах ылыммыккыный?
• Куттаммытым. Саас гастролтан кэлбиппит кэннэ эмискэ баҕайы оруолу анаабыта. “Төлкөнү” саха норуота барыта аахпыт айымньыта, онон хас биирдии киһи кулубаны хараҕар оҥорон көрөр, бэйэтигэр иҥэрбит буоллаҕа диэн толлон, аккаастаныахпын баҕарбытым. Онуоха Руслан Тараховскай: “Эн эрэ толороҕун”, – диэбитэ. 
• Дьаакыбылап оруола, дьиҥэр, эн курдук үтүө сырдык уобарастары айар киһиэхэ бастакы омсолоох өрүттэрдээх улахан уустук уобарас буолар.  Оруолгар, дьэ хайдах киирбиккиний, бэлэмнэммиккиний?
• Роман суолтатынан сүдүтэ бэрт. Суруллуоҕуттан саха дьонун кутун-сүрүн туппут, “Оо, “Төлкө” дуо?” – диир аатырбыт айымньыбыт. Мин оҕо эрдэхпиттэн дьон-сэргэ сөбүлээн ааҕар айымньыта диэммин наһаа эппиэтинэстэхтик сыһыаннаспытым, кыһаллыбытым. Төлкөбүн хос аахпытым. Николай Якутскай Дьаакыбылап маннык сирэйдээх, кытаанах характердаах, өһөс иҥин диэн суруйбутун биография курдук сурунан ылбытым уонна онон сирдэтэн оруолбар бэлэмнэммитим. Руслан Игоревич оруолу айарбар орооспотоҕо. Мин онтон наһаа үөрбүтүм, уолбар дириҥник махтаммытым. Ол аата миэхэ тугу эрэ көрбүт эбит диэн.
• Саха норуотугар инник кулубалар бааллара буолуо дуо? Дьаакыбылап оруола төһө уустук оруолуй?
• Бааллар бөҕө буоллаҕа. Ол гынан баран киһи майгыта дуоһунаһыттан тутулуга суох улахан оруоллаах. Мин биир дойдулааҕым, улуу уолаттары  төрөппүт, аатырбыт Ксенофонтов оҕонньор – улахан кулуба. Саамай баай, саамай кыраһыабай. Дьокуускай куорат саамай үчүгэй дьиэлэрин тутуутугар мастарын болуотунан киллэрэн үйэлээх тутууну ыыппыт оҕонньор. Норуотугар биэрбитэ элбэҕэ бэрт. Ол иһин улаханнык аатырбыт, ытыктаммыт. Көрүҥэ улахан буолан суостаах курдук эрээри, бэйэтэ сымнаҕас майгылааҕа үһү. Оттон Дьаакыбылап дуоһунаһынан дьону хамсатар киһи, күүс. “Ньуу-ньаа” диэтэххэ дьонуҥ эмиэ ньуу-ньаа буолар. Ол иһин улуу кытай норуотугар мөҕүллэр, саҥарыллар, таһыллар киһиттэн киһи тахсар, атаахтатар киһиттэн аанньалаах киһи тахсыбат диэн муударас баар эбит. Киһини дьаһайдаххына, бэлиэтии көрдөххүнэ, кытаанахтык ирдээтэххэ көдьүүһэ улахан буолар. Дьаакыбылап үлэлиир дьону суолтата суохха наһаа баттаабат-атаҕастаабат. Оттон киһи быһыытынан хаачыстыбатынан омсолоох персонаж. Онон уустуктардаах оруол.
• Эн көрсүө киһи хантан ити үлүгэр уордайыыга күүс-уох булаҕын?
• Николай Якутскай Дьаакыбылабы суруйбутуттан туораабатаҕым. Суруллубутунан тыла-өһө кытаанах, дьону үлэлэтэр, ирдэбиллээх киһи.  Оттон мин артыыс буоларым быһыытынан үлэлээх буоллум да, үлэбэр бэриниилээхтик сыһыаннаһыахтаахпын, оруолу үчүгэйдик толоруохтаахпын диэн.
• Итиннэ хайа эрэ  өттүнэн Дьаакыбылаптыын майгыннаһаҕыт быһыылаах.
• Оннук буолуон сөп. Оруолга буоллун-хааллын  сыһыаннаһар табыллыбат.
• Оонньуурга Огдооччуйаҕынаан үс чаас кэриҥэ сыанаҕа сылдьаҕыт, ыарырҕатаҕын дуо?
• Мин Русламмар махталым сүрэхпэр сылдьар, ол иһин сылайары билбэккэ харса суох барабын. Киһиргээһин буолбатах, итэҕэй. Патриоттаан. Сахам театра сахам норуотугар маннык характердаах дьон баар диэн көрдөрөр. Дьаакыбылап кулуба дьону хамсатар киһи.
• Характерын арыйаргар уустук этэ дуо?
• Суох. Тоҕотун билбэппин. Мин хара маҥнайгыттан хайдах оонньуурум курдук инник киирбитим. Режиссерум ылыммыта. Дьикти баҕайы.
• Бу оруолгуттан астынныы баар дуо?
• Омсолоох оруол буолан астынным диир хайдах эрэ, саллабын, толлобун. Ол гынан баран көрөөччү сэргиир, үчүгэйдик оонньоотуҥ диэн махтанар. Онтон үөрэбин. Дьаакыбылап – испэктээкили эмиэ хамсатар күүс, уобарас. Дьон уоһуттан түспэт, классика буолбут Николай Якутскай “Төлкө” айымньытыгар оонньуур артыыс киһиэхэ улахан дьол. Оруолбун сөбүлээн оонньуубун. Испэктээкил буолар күнүгэр сарсыардаттан бэлэмнэнэн, дьиэбиттэн Дьаакыбылап буолан театрбар кэлэбин. Кэргэним Луиза ону өйдүүр.
• Огдооччуйаҕынаан – Зоя Петровналыын уһуннук, алта сыл устата бэркэ табыллан иккиэн бииргэ оонньоон кэллигит. Оттон урукку өттүгэр инник партнердардаах этиҥ дуо?
• Үлэлээн кэлбит кэммэр сүрүн оруоллары режиссердарым Сергей Потаповым Альбертинини уонна Руслан Тараховскайым Дьаакыбылабы биэрдилэр. Оттон драматург, режиссер Сэмэн Ермолаев “Куба – любовь моя” диэн испэктээкили бэлэхтээбитэ. Ол иннигэр “Биһирэм” диэн испэктээкилгэ Бэрээдьинэ оруолун Федот Потапов миэхэ анаан турар. Артыыс быһыытынан онтон астынабын, үөрэбин. Оттон партнердаах оруолум олох аҕыйах. Дьэ, ити уустук. Сорох партнер көмөлөһөр, сорох партнер ыарахан. Киһи майгыта-сигилитэ, өйө-толкуйа, сайдыыта, иитиллиитэ буоллаҕа ди. Мин Сахам театрым артыыстара бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннара наһаа үчүгэй. Үлэлэригэр дьоһуннаахтык бэлэмнэнэн киирэллэр диэн көрөбүн-сыаналыыбын. Чахчы. Ол үчүгэй. Итинник буоллаҕына Сахабыт театра үчүгэйдик үлэлээн-хамнаан олоруоҕа. Эдэрдэр үлэлэригэр эмиэ инник сыһыаннаахтар.
• Эһиги Мирнэйгэ уонна Бүлүү үс улууһугар быйылгы сааскы гастролга “Төлкө” испэктээкили илдьэ сырыттыгыт. Дьон хайдах ылынна?
• Наар махтаныы, наар хайҕааһын. Онтон кыбыстабын, наһаа дьикти. Наһаа үчүгэй күүстээх испэктээкил, наһаа үчүгэйдик толороҕут дииллэр. Норуот ылынна. Артыыска көрөөччү билиниититтэн улахан дьол суох.

Быйылгы сааскы гастроллар кэнниттэн “Төлкө” испэктээкилгэ сүрүн геройдартан итэҕэһэ суох болҕомтону Дьаакыбылаптар оонньуулара ылар диэн көрөөччүлэр сыанабыллара улахан опыттаах, сцена маастардарыгар тапталларын, сүгүрүйэллэрин билиниилэрэ буолар. Онон Огдооччуйа оруолун толорор Зоя Петровна Багынановаттан Михаил Семеновтыын бииргэ оонньуулларын туһунан санаатын истиэххэйиҥ.

• Михаил Егоровичтыын Саха театрыгар 50-тан тахса сыл бииргэ үлэлиибит. 1969 сыл кыһыныгар “Күн күөрэйиэн иннинэ” диэн испэктээкили Дмитрий Ходулов туруорбута. Биһиги саҥа кэлбит дьон быһыытынан массовкаҕа сылдьабыт. Онтон миигин уонна Мишаны испэктээкилгэ үҥкүүлэтэр буоллулар. Москваҕа сылдьан сенегаллар оробуоһа дьууппалаах үҥкүүлэрин көрбүтүм. Ол хара омуктар үҥкүүлэрин Мишаҕа үөрэттим уонна үҥкүүлүүбүт аҕай. Оннук репетициялаан баран испэктээкил тахсар күнүгэр улаханнык кыраадыстаан ыалдьан хааллым. Үтүөрэн баран кэлбиппэр Саха АССР үтүөлээх артыыската Мария Никифоровна Белолюбская: “Тоҕо кэлбэтиҥ? Ити баар ди, эйигиттэн эдэр дьон үҥкүүлүүр саамай үчүгэй сыанабыт суох буолла. Артыыс өлбөтөх буоллаҕына, театрга хайаан да кэлиэхтээх”, – диэн тоһуйда. Итинник кытаанах үөрэҕи биэрэн турар. Инньэ гынан эдэр сылдьан бииргэ оонньуохтаахпыт табыллыбатаҕа.

Онтон мин 75 сааспын туоларбар “Төлкө” испэктээкили туруорбуттара. 1967 сыллаахха “Төлкөнү Василий Фомин “Хараҥа түүн” диэн аатынан Ньурба театрыгар туруорбута, көрөөччү биһирээн көрөрө. Онно Маайаны Мария Николаева оонньообута, мин Харатаайап кэргэнэ Ылдьаана буолбутум. Онон бу сырыыга үс эмээхсин оруолуттан Огдооччуйа оруолун талбытым. Саха театрыгар Михаил Егорович биһикки эрэ саамай саастаах артыыстар буоллахпыт ди. Онон оруолбутугар иккиэн барсабыт дии саныыбын. Бэйэм айбыт Огдооччуйабар атын Дьаакыбылабы көрбөппүн. Урут мэлдьи биир гастроллуур биригээдэҕэ сылдьыбыт буолан дэммитин билсэбит. Туохтан үөрэрбит, туохтан хомойорбут – барыта биллэр. Иккиэн сааспыт да тэҥ, театрга бэриниилээх сыһыаммыт эмиэ биир. Атыннык дайбыы сылдьар артыыһы кытта оонньуур аһара ыарахан.

Кулуба уобараһын уопуттаах артыыс Михаил Семенов бэйэтин кыаҕынан дьону астыннарар гына толору арыйар. Кини курдук оонньуур киһи суох. Михаил Егорович оруолугар бүүс-бүтүннүү киирэн хаалар уратылаах. Тылын мэлдьи чуолкай билэр, долгуйан туран оонньуур артыыс. Кини хайдах бэлэмнэнэн кэлбитинэн, сөпкө үктэммитинэн биир да испэктээкилгэ ис туругун ыһыктыбатын, сүтэрбэтин наһаа хайҕыыбын. Оттон бииргэ үлэлиир артыыһыгар ирдэбиллээх. Репликаны чуокайдык этэри, мэлдьи биирдик хамнанары эрэйэр. “Дуо” диэн тылгын эппэтиҥ диэн сөп. Аны сылластыгас уолбутун Сүөдэри-Альберт Алексеевы иккиэн такайабыт. Михаил наһаа аймаһыйан туран илэ бааччы уолбут диэн ааттыыр. Иккиэн илиититтэн тутан бокулуоннуу бардахпытына эрэ астынабыт. Партнер диэн театрга улахан оруоллаах. Онон бу билигин театрга 50-тан тахса сыл бииргэ үлэлээн баран бииргэ оонньуурбун дьолбунан ааҕабын. Тоҕо диэтэххэ биһиги оруолбутун биир туругунан, биир тыынынан оонньуубут. Ол мээнэ буолбат. Онон Михаил Егоровичка махтанабын!

Надежда Осипова