Муус устар 12 күнүгэр нуучча улуу драматура Александр Николаевич Островскай төрөөбүтэ 200 сылын бүтүн Арассыыйа киэҥ далааһыннаахтык бэлиэтиир.

2022 сыллаахха Былатыан Ойуунускай аатынан Саха театра нуучча улуу драматура Александр Островскай 200 сыллаах үбүлүөйүгэр анаммыт куонкурус гранын кыайыылааҕа буолбута быстах түгэн буолбатах эбит. Саха театра төрүттэниэҕиттэн А.Н.Островскай аатын кытта дириҥ ис хоһоонноох ыкса сибээһэ туруоруллубут испэктээкиллэриттэн эмиэ көстөр. Саха театрыгар Островскай пьесаларынан барыта 17 испэктээкил турбут. Онон 2022 сыллаахха Арассыыйа Театральнай диэйэтэллэрин сойууһун, Арассыыйа Култуураҕа министиэристибэтин гранынан ахсынньы 10 күнүгэр турбут “Ойуур” испэктээкил премьерата 18 туруоруу буолар.

Саха театрыгар А.Островскай маннык пьесалара туруоруллубуттара: “Алтан биир харчыта суох эмискэ байбыт” (Не было ни гроша, да вдруг алтын) пьесатынан бастаан 1934 с. режиссер Спиридон Григорьев туруорбут, худуоһунньугунан Георгий Туралысов үлэлээбит. Ити пьесаны 1947 с. иккистээн режиссер Пантелеймон Васильев уонна худуоһунньук Георгий Туралысов туруорбуттар. Ити курдук 1936 с. “Этиҥнээх ардах” (Гроза) пьесаны режиссер А.Теракова, 1939 с. режиссер М.Слепцов, худуоһунньук К.Сидоров, 1941 с. “Дьадаҥы боруок буолбатах” ( Бедность не порок) – режиссер С.Григорьев, худуоһунньук Г.Туралысов уонна 1946 с.  режиссер П.Васильев, худуоһунньук Г.Туралысов, 1944 с. “Кырдьык үчүгэй, дьол оннооҕор ордук” (Правда хорошо, а счастье лучше) -режиссер В.Фельдман, худуоһунньук Г.Туралысов, 1948 с. “Энньэтэ суох кыыс” (Бесприданница) – режиссер Н.Слепцов, худуоһунньук А.Душкин уонна 1971 с. режиссер В.Фомин, худуоһунньук Н.Зеленскэй,  1949 с. “Тыа” (Лес) – режиссер В.Местников, худуоһунньук А.Лукин, 1952с. “Талааннар уонна сүгүрүйээччилэр” (Таланты и поклонники) режиссер В.Местников, худуоһунньук Г.Туралысов, 1955 с. “Хаарчаана” (Снегурочка) – режиссердар В.Пашенная, А.Шереметьев, худуоһунньуктар В.Пиотрович, Г.Туралысов уонна 1963 с. режиссердар А.Петров, Ф.Потапов, художник В.Антонов, 1968 с. “Көҥүллэрин күөмчүлэппиттэр” (Невольницы) – режиссер Г.Нестер, худуоһунньук Н.Зеленскэй, 1973 с. “Иирбит харчы” (Бешеные деньги) – режиссер В.Фомин, худуоһунньук Н.Зеленскэй, 1993 с. “Сылдьыбыт сыыһы булар” (Женитьба Бальзаминова) – режиссер А.Тарасов, худуоһунньуктар А.Сокольников, Т.Козловская, 2008 с. “Сатабыллаах саһыл саҕалаах” (На всякого мудреца довольно простоты) – режиссер Г.Нестер, худуоһунньуктар М.Егоров, С.Федотова туруорбуттара.

         Былырыын режиссер Сергей Потапов туруорбут “Ойуур” испэктээкилин премьерата хас да дьикти түгэни бэлэхтээбитэ. Ол курдук 1949 с. режиссер Василий Местников туруорбут «Тыа” испэктээкилэ оруобуна ахсынньы 10 күнүгэр аан маҥнай сценаҕа оонньоммут эбит. Ити 1949 с. испэктээкилгэ ССРС норуодунай артыыһа Дмитрий Ходулов Сордоохоп оруолун толорбут эбит. Норуот номоҕор киирбит, Ксенофонт Уткин этэринэн «Үс сүрэхтээх албан аатырбыт артыыспыт» Дмитрий Федорович 1957 с. айбыт Отелло оруолуттан итэҕэһэ суох Сордоохоп чаҕылхай уобараһын айбыт эбит. “Нуучча театрын А.А.Остужев, Грузия театрын А.А.Хорава, Осетин театрын В.Тхапсаев Отелло уобараһынан аатырдыбыттарын курдук Д.Ф.Ходулов Саха театрын албан аатын аатырдыбыта”, – диэн  суруйбута театровед Дмитрий Максимов. Трагик быһыытынан нуучча улуу трагиктарын Ф.Г.Волков, П.С.Мочалов В.А.Каратыгин, А.А.Остужев ахсааннарыгар киирсэр сүдү талааннаах артыыспыт Дмитрий Ходулов Сордоохоп оруолун артыыс, киһи быһыытынан үрдүк таһымнаахтык арыйбыта. Дмитрий Федорович Сордоохоп оруолун бэйэтэ айбыт чулуу оруолларын ахсааныгар киллэрэр эбит. Кини Сордоохобу артыыс сценаҕа үрдүк аналын дьоруойдарын үтүө холобурдарын кытта олоххо бүтүннүүтүгэр тарҕатар сырдык санаалаах артыыс диэн сыаналыыра.  Ол да иһин улуу артыыс Дмитрий Ходулов төрөөбүтэ 120 сылын Саха театрын кытта уопсастыбаннас бэлиэтиир түгэнэ “Ойуур” испэктээкил премьератын кытта сөп түбэспитэ сүдү талааннаах дьоҥҥо эрэ бэриллэр дьикти түгэн буоллаҕа.

Саха театра төрүттэниэҕиттэн драматург Александр Островскайы кытта биир ыллыгынан сайдыыбытын саха биллиилээх учуонайа Георгий Прокопьевич Башарин 1973 сыллаахха драматург  150 сылыгар таһаарбыт “Островский и Якутия” брошюрата киэҥник сырдатар. Онон 50 сыл буолан баран Саха театра “Ойуур” испэктээкилинэн улуу драматург үбүлүөйүгэр анаан дьоһуннаах отчуоту оҥордо… Дьэ, ити курдук Саха театрыгар Анемподист Софронов нөҥүө А.Н.Островскай айар үлэтин сабыдыала дириҥ силистэммитин ахтар-саныыр уонна сыаналыыр билиҥҥи кэмҥэ тоҕоостоох.   

Г.П.Башарин кинигэтигэр, бастатан туран, Александр Островскайы нуучча норуотун национальнай драматура буоларын быһааран суруйар. Кини бэйэтин кэмигэр олус бэргэнник: “Нуучча драматическай искусствотыгар мин – академиябын, меценаппын уонна көмүскээччитэбин”, – диэн турардаах. Островскай пьесалара ханнык баҕарар кэмҥэ сөп түбэһэр олох-дьаһах сытыы боппуруостарын туруоралларынан уратылаахтар. Кини 19 үйэ 40-80 сс. 16 сыл феодальнай-крепостной олох кэмигэр, онтон 1861 с. Крепостной быраап ууратыллыбытын кэннэ 25 сыл айбыт-туппут драматург. Капитализм үөскүүр быыһык кэмин айар үлэтигэр араас өттүттэн көрдөрбүт суруйааччы буолар. Онон хараҥа олохтон сайдыылаах олоххо, ол аата демократическай олох олохтоноругар, дьон тэҥ бырааптаах буоларыгар айар олоҕо анаммыта.

Островскай драматургията оччотооҕу ыраахтааҕылаах Арассыыйа атын омуктарыгар улахан оруолу ылбыта. Кини оскуолатыгар критическай реализм төрүттэригэр, уус-уран айымньыга сайдыылаах демократическай өйү-санааны киллэриигэ, литература маастарыстыбатыгар араас норуоттар үөрэммиттэрэ.  Ол курдук Саха сиригэр А.И.Софронов-Алампа талаанынан уонна баҕатынан айар үлэтигэр, драматург буоларыгар таһаарыылаахтык сабыдыаллаабыта. Г.Башарин бэлиэтээһининэн, Сэбиэскэй былаас олохтонуоҕуттан А.Н.Островскай аҕыс пьесата сахалыы тылбаастанан турбута: “Алтан харчыта суох эмискэ байбыт”, “Этиҥнээх ардах”, “Хаарчаана”, “Тыа”, “Талааннар уонна сүгүрүйээччилэр”, “Дьадаҥы боруок буолбатах”, “Кырдьык үчүгэй, дьол оннооҕор ордук”, “Энньэтэ суох кыыс”, “Иирбит харчы”. Оттон Островскай үөрэнээччитэ Алампа драмалара 1917 сылтан ситимин быспакка туруоруллубуттара. Ол курдук «Дьадаҥы Дьаакып”, “Таптал”, “Олох дьэбэрэтэ”, “Манчаары”, Бүдүрүйбүт көммөт”, “Олох оонньуура” уо.д.а. күн бүгүнүгэр диэри оонньоно тураллар.

А.И.Софронов-Алампа Саха сиригэр сахалыы тыллаах национальнай театр олохтонорун туруорсарыгар А.Н.Островскай айар үлэтигэр, кини санааларыгар олоҕурбут эбит. 1926-1927 сс. искусство, театр тематыгар сэттэ ыстатыйаны суруйбута: “Искусство”, “Что такое театр, какая польза от него”, “Что такое драма?”, “Якутские писатели и их задачи”, “Якутский театр”, “Драма на якутском языке”, “Репертуарный голод Якутской национальной сцены”. А.И.Софронов идейнэй-эстетическэй концепцията А.Н.Островскай көрүүлэрин сабыдыалынан үөскээбитэ. Кини Саха театрын, эстетикатын олохтообут киһинэн буолар. Бастакы драматург, театр теоретига, кириитигэ, тылбаасчыта. Саха норуотугар драматическай искусство сайдар бастакы олуктарын олохтообут киһинэн буолар. Алампа: “Театр киһи көҥүлүн күүһүрдэр», – диэн этэр. Кырдьык, гражданскай сэрии сылларыгар дьон хараҥаҕа тыкпыт сырдыгы театр нөҥүө билэн саҥа олоххо дьулуһуулара үрдээбитэ. Оттон кини: «Театр омук сайдыытын уонна култууратын таһымын көрдөрөр”, – диэн бэргэн этиитэ билиҥҥи кэмҥэ суолдьут сулус  кэриэтэ өссө улахан суолталанна.

Онон Саха театра Островскайтан саҕаламмыт, Алампа олохтообут программатын олоххо киллэрэн иһэр эбит диэн этиэххэ сөп. Георгий Прокопьевич 50 сыл анараа өттүгэр бэртээхэй түмүктэри оҥорон саха театральнай искусствотын таптааччыларыгар суруйан хаалларбыта кэрэхсэбиллээх.

А.И.Софронов-Алампа А.Н.Островскай литературнай нэһилиэстибэтин үөрэтэн, кэлэр көлүөнэ драматурдарга дьиҥнээх үтүө холобуру көрдөрбүтэ, саха драматургията сайдарыгар айымньылаах үлэ, сыһыан үгэһин олохтообута. А.Н.Островскай үлэлээбит Малай театрын иһинэн үлэлиир М.С.Щепкин аатынан театральнай училищеҕа Былатыан Ойуунускай аатынан Саха театрын артыыстарын алтыс студията үөрэнэрэ эмиэ улуу драматуру кытта саха искусствотын ситимниир биир үтүө үгэһин салҕаныыта. Георгий Прокопьевич кинигэтин бүтүүтэ Островскай сахалыы тылбаастанан оонньонор пьесалара бэчээттэнэн тахсыбаттарын бэлиэтиир. Кини төһөнөн сахалыы бэчээттэнэллэр да, соччонон элбэхтик туруоруллуохтара уонна оонньонуохтара диэн олус сөпкө этэр. Кэнники тылбаасчыт Кирилл Семенов Островскай үс пьесатын тылбаастаабыта: «Этиҥнээх ардах”, “Сатабыллаах саһыл саҕалаах” уонна “Ойуур”. Мантан икки бастакыта 2020 сыллаахха тахсыбыт “Сахалыы тыыннаммыт пьесалар” диэн ааттанан тахсыбыт тылбаастарын кинигэтигэр киирбитэ. Онтон “Этиҥнээх ардах” тылбааһынан испэктээкиллэр Үүнэр көлүөнэ уонна Ньурба театрдарыгар турбуттара. Онон Островскай пьесаларын сахалыы тылынан бэчээттиир билиҥҥи кэм сүрүн соруга буолар. Надежда Осипова.